Wakacyjne (i nie tylko) loty samolotem, a choroby serca.

Bardzo często pojawiają się pytania od pacjentów kardiologicznych, czy mogę latać samolotem. Nie będę oryginalny, gdy powiem „to zależy”. Ale dzisiaj sróboję wyjaśnić ten temat trochę lepiej.

Podróż samolotem może stanowić pewne ryzyko dla osób z chorobami serca, jednak w wielu przypadkach jest to bezpieczne, jeśli stan zdrowia jest stabilny i odpowiednio kontrolowany. Istotne jest, aby osoby z problemami kardiologicznymi konsultowały plany podróży z lekarzem przed lotem.

Zacznijmy od początku.

Ciśnienie atmosferyczne to siła, z jaką powietrze naciska na powierzchnię Ziemi. Jest mierzone jako ciężar kolumny powietrza na jednostkę powierzchni i zazwyczaj jest wyrażane w hektopaskalach (hPa) lub w milimetrach słupa rtęci (mmHg).

Zmiany ciśnienia atmosferycznego są związane z różnymi czynnikami, takimi jak:

1. Wysokość nad poziomem morza – Im wyżej, tym ciśnienie jest niższe, ponieważ kolumna powietrza nad danym punktem jest krótsza.
2. Temperatura powietrza – Cieplejsze powietrze rozszerza się i staje się lżejsze, co powoduje obniżenie ciśnienia atmosferycznego. Zimne powietrze jest gęstsze i cięższe, co zwiększa ciśnienie.
3. Szerokość geograficzna

Zmiany ciśnienia atmosferycznego mają duży wpływ na pogodę i są ważne dla prognozowania warunków meteorologicznych. Narzędziem do mierzenia ciśnienia atmosferycznego jest barometr.

Na podstawie średniego ciśnienia atmosferycznego na Ziemi na poziomie morza wprowadzono jednostkę ciśnienia – atmosferę fizyczną – równą 1013,25 hPa.

Przykładowe ciśnienia powietrza[1] (zakładając, że normalne na poziomie morza to wspomniane ok. 1013 hPa):

Gdańsk – Port Północny (2 m n.p.m.): ok. 1013 hPa
Kraków (ok. 237 m n.p.m.): ok. 985 hPa
Góry Świętokrzyskie – Łysica (612 m n.p.m.): ok. 942 hPa
Zakopane (ok. 857 m n.p.m.): ok. 914 hPa
Pieniny – Wysoka (1050 m n.p.m.): ok. 893 hPa
Gorce – Turbacz (1315 m n.p.m.): ok. 865 hPa
Bieszczady – Tarnica (1346 m n.p.m.): ok. 862 hPa
Sudety – Śnieżka (1602 m n.p.m.): ok. 835 hPa
Beskid Żywiecki – Babia Góra (1725 m n.p.m.): ok. 822 hPa
Tatry:
Giewont (1894 m n.p.m.): ok. 805 hPa
Kasprowy Wierch (1987 m n.p.m.): ok. 796 hPa
Wołowiec (2064 m n.p.m.): ok. 789 hPa
Bystra (2248 m n.p.m.): ok. 771 hPa
Świnica (2301 m n.p.m.): ok. 766 hPa
Rysy (2503 m n.p.m.): ok. 746 hPa
Łomnica (2634 m n.p.m.): ok. 734 hPa
Gerlach (2655 m n.p.m.): ok. 732 hPa

Co zauważyliście? Im wyżej tym ciśnienie atmosferyczne bardziej spada, brawo!

Wraz ze wzrostem wysokości i spadkiem ciśnienia atmosferycznego, spada również zawartość tlenu w powietrzu. To zjawisko jest związane z tym, jak rozkłada się ciśnienie i gęstość powietrza w atmosferze ziemskiej.

Na poziomie morza, gdzie ciśnienie atmosferyczne jest najwyższe, powietrze jest najgęstsze, co oznacza, że cząsteczki powietrza, w tym tlen, są bardziej skoncentrowane. Gdy wznosimy się na większe wysokości, ciśnienie atmosferyczne maleje, a powietrze staje się rzadsze – czyli cząsteczki powietrza, w tym tlen, są rozproszone na większej przestrzeni.

OK, to wróćmy do samolotu, który lata na dużej wysokości.

Na wysokościach, które są typowe dla lotów komercyjnych (około 10,000 metrów nad poziomem morza), ciśnienie atmosferyczne i poziom tlenu są znacznie niższe niż na poziomie morza. Ale jest jedno duże ALE. Samoloty posiadają systemy wyrównywania ciśnienia w kabinie. W takich warunkach na takiej wysokości n.p.m., bez odpowiedniej presuryzacji kabiny, ludzie mogliby doświadczać hipoksji, czyli niedotlenienia, co może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych, włączając utratę świadomości i inne poważne komplikacje.

To jakie ciśnienie panuje w samolocie?

Różne źródła różnie podają, oraz te wartości mogą się lekko różnić pomiędzy modelami samolotów pasażerskich oraz wysokością rejsową, ale zwykle ciśnienie w samolocie wynosi około 850 hPa[2]
Oznacza to mniej więcej, że ciśnienie w samolocie podczas lotu odpowiada ciśnieniu atmosferycznemu na szczytach w Bieszczadach, albo na Śnieżce. Czyli to ekwiwalent przebywania na wysokości około 1200-1500 m.n.p.m. Można więc przypuszczać, że jeśli dobrze się czujesz na takiej Śnieżce, to rówież nie będziesz mieć problemu w samolocie.

Oczywiście system utrzymywania ciśnienia i wymiany powietrza w samolocie jest dość skomplikowany i elektronicznie kontrolowamy, a ciśnienie jest szczególnie mocno regulowane podczas startu i lądowania, kiedy to samolot nagle zwiększa, lub obniża swoją wysokość.

Jak więc widzicie, ciśnienie podczas lotu, nie jest takie niskie jakby się mogło wydawać, ale nie jest też zupełnie identyczne jak „na dole, na ziemi”, aby ten fakt zupełnie pominąć, czy zignorować.

Ok, to jakie jest ryzyko latania samolotem, co mówi literatura medyczna?

Generalnie literatura medyczna wymienia kilka powtarzających się zagrożeń latania, które dla ułatwienia podzieliłem na 4 kategorie.

• Zmiany w ciśnieniu atmosferycznym i poziomie tlenu[3]:
  Pomimo mechanizmu regulacji ciśnienia w kabinie samolotu, na dużych wysokościach ciśnienie w kabinie samolotu jest trochę niższe niż na poziomie morza (na ziemi), co oznacza, że powietrze zawiera mniej tlenu. To może stanowić obciążenie dla serca, zwłaszcza w przypadku osób z niewydolnością serca lub innymi poważnymi problemami sercowymi, ponieważ serce musi pracować ciężej, aby dostarczać tlen do ciała.

• Ryzyko zakrzepicy żylnej [4](zakrzepica żył głębokich i zator tętnicy płucnej):
  Długotrwałe siedzenie w ciasnych warunkach może zwiększać ryzyko powstawania zakrzepów krwi, zwłaszcza w nogach. Zakrzepy mogą być niebezpieczne, gdyż istnieje ryzyko, że zakrzep przeniesie się do płuc, powodując zator tętnicy płucnej, co jest stanem zagrażającym życiu. Trzeba zwrócić uwagę, że długość lotu ma tu znaczenie, na krótkich lotach (poniżej 4-5 godzin) ryzyko zakrzepicy jest znacznie mniejsze niż na długich lotach (powyżej 5-6 godzin).

• Zaostrzenie istniejących warunków sercowych:
  Stres związany z podróżą, przechodzenie przez lotnisko, przenoszenie bagażu, zmiany stref czasowych przy dalekich lotach i zmęczenie mogą wywołać zaostrzenie choroby wieńcowej, arytmii, czy innego schorzenia serca.

• Dostęp do pomocy medycznej:
  W przypadku wystąpienia problemów zdrowotnych na pokładzie samolotu, dostęp do szybkiej i specjalistycznej opieki medycznej może być ograniczony, co jest szczególnym problemem dla osób z poważnymi warunkami zdrowotnymi. Dobrą wiadomością jest jednak, że zgodnie z rekomendacją Agencji Bezpieczeństwa Lotnictwa Unii Europejskiej (EASA) o numerze AMC1 CAT.IDE.A.[5]220 [6], wszystkie komercyjne samoloty powinny być wyposażone w AED (automatyczny defibrylator zewnętrzny). Nie jest to jednak twardy przepis, a jedynie rekomendacja. Nie odnalazłem informacji na stronie operatora RyanAir, czy Easyjet na ten temat, więc zapytałem ich na online czacie i potwierdzili, że mają na pokładzie AED na wszystkich lotach. Więc jest to optymistyczna wiadomość.

Czy są jakieś wytyczne co do latania z chorobami serca?

Polski Urząd Lotnictwa Cywilnego[7], podaje takie generalne wytyczne:

Przed planowanym lotem zalecamy skonsultować się z lekarzem prowadzącym lub lekarzem lotniczym odnośnie ustalenia braku przeciwwskazań do odbycia podróży lotniczej i przedstawić swoje zalecenia które mogą sprowadzać się do następujących kwestii:

• upewnienia się co do posiadania właściwych leków nasercowych podczas odbywania lotu i posiadania ich w bagażu podręcznym;
• posiadania dodatkowego spisu leków na oddzielnej kartce;
• dostosowania sposobu dawkowania w odniesieniu do przekraczanych stref czasowych;
• posiadania ze sobą ostatniego zapisu EKG;
• posiadania ze sobą karty charakterystyki rozrusznika serca w przypadku jego wszczepienia;
• kontaktu z linią lotniczą odnośnie możliwości dostarczenia odpowiedniego posiłku, tlenu
• medycznego lub wózka inwalidzkiego;
• ograniczenia ilości i wagi zgłaszanego do odprawy bagażu;
• ograniczenia nadmiernego chodzenia po pokładzie zwłaszcza na dużych wysokościach.

Co z lataniem z arytmią serca?

Cytując doktora Katkata z klinikii kardiologii w Luleburgaz w Turcji, „Bezpieczeństwo latania z arytmią serca”[8], sama podróż samolotem nie powoduje napadowego częstoskurczu nadkomorowego, migotania lub trzepotania przedsionków. Pacjenci bezobjawowi lub stabilni objawowo nie powinni mieć zakazu podróżowania samolotem.
Pacjenci z utrwalonym lub utrzymującym się migotaniem przedsionków mogą latać po odpowiedniej kontroli częstości akcji serca i leczeniu przeciwzakrzepowym. Pacjenci z arytmią komorową w wywiadzie powinni skonsultować się z lekarzem przed podróżą samolotem. Osoby z niekontrolowanymi komorowymi lub nadkomorowymi zaburzeniami rytmu serca nie powinny jednak podróżować samolotem. Warto dodać, że po wczytaniu się w odsyłające źródła, za zaburzenia komorowe serca nie uznaje się pojedynczych przedwczesnych skurczów komorowych (PVC) przy zdrowym organicznie sercu (ponieważ jest to częsta arytmia w zdrowej, ogólnej populacji, o łagodnym rokowaniu), ale chodzi tu bardziej o złożone arytmie komorowe, typu częstoskurcz komorowy (VT) i o osoby z organicznie upośledzonym sercem (np. po zawale).

A co z lataniem po ablacji serca?

Tutaj znalezione przeze mnie zalecenia z kilku różnych placówek szpitalnych nieco się różnią rozbieżnością czasową.

Szpital kardiologiczny West Hertfordshire[9] w Wielkiej Brytanii zaleca, aby nie latać samolotem w ciągu 7 dni po ablacji migotania przedsionków.

Z kolei szpital NHS w Anglii w Coventry[10] zaleca 4 tygodnie przerwy po ablacji serca zanim wejdziemy na pokład samolotu, przy czym dopuszczają wcześniejszy lot, ale za zgodą lekarza.

Eastern Heart Clinic z Australii[11] dopuszcza natomiast lot samolotem już nawet w 24 godziny po ablacji, jeśli nie ma komplikacji.

Wydaje się więc, że przebyty zabieg ablacji nie wymaga długiego okresu rekonwalescencji przed wylotem, i w najgorszym wypadku jest już możliwy po kilku tygodniach, a w optymistycznym wariancie (brak powikłań) nawet po kilku dniach. Jednak pamiętajcie, że pacjenci są różni i mają różne choroby poboczne, także najlepiej te pytanie jest zadać swojemu lekarzowi, który tę ablację wykonywał.

Podróżowanie z rozrusznikiem serca, lub urządzeniem ICD?

W artykule medycznym „Czy podróżowanie samolotem jest bezpieczne dla pacjentów z urządzeniami wszczepialnymi”[12] Dr Aycan Fahri z Oddziału Kardiologii i Centrum Aeromedycznego Uniwersytetu w Ankarze w Turcji, omawia bezpieczeństwo podróży lotniczych dla pacjentów z wszczepialnymi urządzeniami elektronicznymi (CIED). Kardiolog przedstawia kilka zagrożeń, choć zauważa, że są one na ogół rzadkie i zazwyczaj nie prowadzą do znaczących konsekwencji klinicznych. Oto podsumowanie najważniejszych wymienionych zagrożeń:

• Odma opłucnowa: Jest to potencjalne powikłanie wkrótce po wszczepieniu CIED z powodu nakłucia żyły podobojczykowej. Niewielka odma opłucnowa może początkowo nie zostać wykryta, ale może zostać zaostrzona przez niższe ciśnienie atmosferyczne występujące na dużych wysokościach podczas lotu. Zaleca się opóźnienie podróży samolotem do czasu całkowitego ustąpienia odmy opłucnowej, zwykle co najmniej dwa tygodnie po implantacji.
• Zakłócenia elektromagnetyczne (EMI): CIED są podatne na pola elektromagnetyczne, które mogą zakłócać działanie urządzenia. Chociaż nowoczesne urządzenia są lepiej chronione przed takimi zakłóceniami, narażenie na silne pola elektromagnetyczne, takie jak te występujące w systemach bezpieczeństwa na lotniskach (np. wykrywacze metali), może nadal potencjalnie wpływać na urządzenia. Badania i wytyczne producentów sugerują, że choć mogą wystąpić przejściowe zakłócenia, znaczące problemy kliniczne są rzadkie.
• Promieniowanie kosmiczne: Loty na dużych wysokościach narażają pasażerów na zwiększone poziomy promieniowania kosmicznego, które może potencjalnie zakłócać działanie elementów elektronicznych urządzeń CIED, np. powodując resetowanie obwodów pamięci do ustawień fabrycznych. Ryzyko to jest jednak również określane jako niezwykle rzadkie i nie zgłoszono, aby powodowało problemy podczas lotów komercyjnych.
• Wibracje: Loty, zwłaszcza podczas startu, lądowania i turbulencji, mogą powodować wibracje, które mogą być wykrywane przez elementy stymulatorów i ICD wykrywające ruch, potencjalnie prowadząc do tymczasowego zwiększenia częstości stymulacji. Wpływ ten zwykle nie ma znaczenia klinicznego, ale w przypadku lotów helikopterem mogą być konieczne środki ostrożności ze względu na silniejsze wibracje.
  
  Ogólnie rzecz biorąc, choć istnieje potencjalne ryzyko związane z podróżami lotniczymi dla pacjentów z CIED, ryzyko to jest ogólnie możliwe do opanowania przy zachowaniu odpowiednich środków ostrożności i zwykle nie prowadzi do poważnych powikłań. Pacjenci powinni zostać odpowiednio poinformowani i podjąć odpowiednie środki ostrożności, szczególnie w odniesieniu do czasu lotów po implantacji i podczas przechodzenia przez kontrolę bezpieczeństwa na lotnisku.
  
  Podobną opinię wyrażają niemieccy kardiolodzy[13]. Pacjenci z wszczepionymi rozrusznikami serca i defibrylatorami nie mają prawie żadnych ograniczeń podczas wakacyjnych podróży. Wyjątkiem od tej reguły jest nurkowanie w morzu, które w większości przypadków jest ograniczone ze względu na urządzenie. Ogólnie rzecz biorąc, to podstawowa choroba serca lub niebezpieczna arytmia ograniczają aktywność podróżniczą pacjentów. Rozsądne jest podróżowanie po implantacji dopiero po zakończeniu gojenia się rany, ponieważ ruch ramienia w miejscu implantacji jest ograniczony, a ryzyko zakażenia rany i przemieszczenia elektrody jest podwyższone we wczesnej fazie. Jednakże, jeśli jest to konieczne, lot jest możliwy 2 dni po nieskomplikowanej implantacji, jeśli można wykluczyć odmę opłucnową. Pacjenci z rozrusznikami serca/defibrylatorami mogą bezpiecznie przechodzić kontrole bezpieczeństwa. Należy jedynie unikać powtarzających się ruchów ręcznego wykrywacza metali nad urządzeniem. Podczas podróży do różnych stref czasowych rozsądne może być dezaktywowanie zaprogramowanej częstotliwości snu (Medtronic, Biotronik). Pacjenci z ryzykiem groźnej arytmii komorowej (głównie pacjenci z wszczepionym kardiowerterem-defibrylatorem) muszą podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze, aby uniknąć biegunki podróżnych, z uwagi na gwałtowną utratę elektrolitów. W przypadku infekcji konieczne jest wczesne uzupełnienie płynów i elektrolitów.

Czy istnieją jakieś zdecydowane przeciwwskazania do odbycia lotu samolotem?

Tak, istnieją takie zalecenia, np. Brytyjski Urząd Lotnictwa Cywilnego[14], podaje następujące choroby serca jako przeciwwskazania do latania samolotami:

• Nisko powikłany zawał mięśnia sercowego w ciągu ostatnich 7 dni
• Ciężej powikłany zawał mięśnia sercowego w ciągu ostatnich 4-6 tygodni
• Niestabilna dławica piersiowa
• Zdekompensowana zastoinowa niewydolność serca
• Niekontrolowane nadciśnienie tętnicze
• Operacja typu „Bypassy” w ciągu ostatnich 10 dni
• Udar w ciągu ostatnich 3 dni
• Niekontrolowane zaburzenia rytmu serca
• Ciężka objawowa zastawkowa choroba serca

Podsumowanie.

Podsumowując przeanalizowane źródła, wydaje się, że latanie samolotem jest bardzo bezpieczne dla stabilnych pacjentów kardiologicznych. Wyjątkiem są głownie stany niestabilnej, lub nieleczonej choroby serca, lub bardzo świeże i raczej te poważniejsze, zabiegi kardiologiczne. Pamiętaj, że każdy stan może być jednak indywidualny i najlepiej uczynisz jeśli uzyskasz potwierdzenie i zgodę swojego lekarza prowadzącego, na ten wymarzony wakacyjny lot.

Źródła użyte w artykule.